Czy władze mogły wprowadzić, ze względu na epidemię koronawirusa, zakaz organizacji zgromadzeń i imprez publicznych? Czy Sanepid może skutecznie ukarać władze miasta, które zdecydowały się na organizację publicznego — ale nieprzeznaczonego dla widzów — koncertu, który mimo lockdownu przyciągnął dziesiątki gapiów? (nieprawomocny wyrok WSA w Warszawie z 28 stycznia 2021 r., VII SA/Wa 1733/20).
Orzeczenie dotyczyło zorganizowanego przez władze miasta Ciechanów plenerowego koncertu Katarzyny Kowalskiej — „na otwartych przestrzeniach miejskich między budynkami wielorodzinnymi. Mieszkańców proszono o wysłuchanie koncertów z okien i balkonów mieszkań” — na który przyszło ok. 100 osób, a ok. 50 obserwowało wydarzenie siedząc w samochodach (szczegóły np. w serwisie Plotek.pl). Sanepid potraktował imprezę jako naruszenie epidemicznego zakazu organizowania zgromadzeń ludności — wcześniej już nie rekomendował takiej formy organizacji imprez kulturalnych wskazując, że koncert znanej wokalistki może przyciągnąć ludzi — więc nałożył na gminę karę w wysokości 30 tys. złotych. (O sprawie zawiadomiono także prokuraturę, która odmówiła wszczęcia postępowania — ale stwierdziła, że ujawnione naruszenia mogą być podstawą nałożenia przez Sanepid administracyjnej kary pieniężnej.)
W ocenie miasta nieliczne przypadki gromadzenia się gapiów miały miejsce bez zgody organizatora, gmina nie może ponosić odpowiedzialności za przejawy łamania obostrzeń wynikających z epidemii COVID-19. (Argumentowano także, iż to nie gmina była organizatorem koncertu, lecz podmiot zewnętrzny — ale w toku postępowania okazało się, że był to Ośrodek Edukacji Kulturalnej — podlegająca miastu samorządowa instytucja kultury.)
par. 14 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 2 maja 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. z 2020 r. poz. 792)
Do odwołania zakazuje się:
1) organizowania zgromadzeń w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. — Prawo o zgromadzeniach
2) innych niż określone w pkt 1 zgromadzeń organizowanych w ramach działalności kościołów i innych związków wyznaniowych oraz imprez, spotkań i zebrań niezależnie od ich rodzaju (…)
Rozpatrując skargę Wojewódzki Sąd Administracyjny przypomniał, iż zasada legalizmu wymaga, by wszystkie organy państwa działały wyłącznie w granicach i na podstawie przepisów prawa, a wymóg ten dotyczy zarówno stosowania, jak i stanowienia prawa. Stąd też rząd w swych działaniach prawotwórczych powinien przestrzegać dyrektyw wynikających z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP, która wymaga, by każde rozporządzenie wykonawcze było wydane na podstawie szczegółowego upoważnienia wyrażonego w ustawie, w granicach delegacji, która powinna określać także wytyczne dotyczące treści aktu. Nie jest przy tym dopuszczalne, by do określenia w rozporządzeniu wykonawczym pozostawiono zasadnicze elementy regulacji prawnej, ani też rozporządzenie nie może służyć do ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności.
Prawem takim jest ustrojowo gwarantowana wolność pokojowych zgromadzeń, niezależnie od woli i zgody władz publicznych. Korzystanie ze swobody gromadzenia się nie może być reglamentowane przez państwo, ewentualna interwencja organów — które co do zasady mają obowiązek zapewnić warunki do realizacji tej wolności — powinna mieć charakter wyjątkowy.
art. 57 Konstytucji RP
Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa.
Wydane przez rząd rozporządzenie ustanawiające ograniczenia, nakazy i zakazy związane z epidemią koronawirusa, jako zakazujące organizacji zgromadzeń, imprez spotkań i zebrań, jest niedopuszczalne na gruncie konstytucyjnym, oznacza bowiem samoistne uregulowanie w akcie podustawowym materii zastrzeżonej dla ustaw. Rozporządzenie sprzeczne z Konstytucją nie może być natomiast podstawą do skutecznego ustanowienia zakazu i wydania przez organ decyzji o nałożeniu kary za jego złamanie.
Co więcej WSA podkreślił, iż chociaż argument o zagrożeniu dla życia i zdrowia ludzi wskutek ich gromadzenia się było rzeczywiste, to jednak „należy odróżniać stan faktyczny związany z potencjalnym ryzykiem od stanu prawnego, a więc zakazu powodowania określonych zdarzeń”. Skoro zatem każdy może korzystać z konstytucyjnej wolności poruszania się, a swoboda ta może być ograniczana także wyłącznie poprzez ustawy — więc naruszenie nałożonego rozporządzeniem zakazu przemieszczania się nie może być podstawą do ukarania organizatora koncertu.
Niezależnie od tego WSA podkreślił, iż skoro to nie gmina miejska Ciechanów była organizatorem koncertu — na podstawie umowy zlecono to innej jednostce — to nie było podstaw do wskazania gminy jako adresata decyzji. Dowodem na tę okoliczność nie może być ani notatka policyjna, ani też fakt, iż policja skierowała szereg wniosków o ukaranie prezydenta miasta (już choćby dlatego, że sąd odmówił wszczęcia postępowania w sprawie rzekomych wykroczeń).
(A poza tym zauważono tradycyjny zestaw uchybień proceduralnych, który na tutejszych łamach opisujemy garścią cyferek: art. 7 kpa, art. 10 kpa, art. 75 kpa, art. 77 kpa.)
Biorąc pod uwagę, że ustanowiony w rozporządzeniu zakaz organizacji zgromadzeń i imprez publicznych naruszał wolność gromadzenia się, sąd stwierdził nieważność wydanych przez Sanepid decyzji o nałożeniu kary za organizację koncertu plenerowego — i zasądził od tej instytucji na rzecz miasta Ciechanów 4,5 tys. złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.
Zamiast komentarza: to chyba nie wymaga komentarza…