Czy uchylenie odwoławczy wyroku uniewinniającego oznacza naruszenie zakazu pogorszenia sytuacji oskarżonego przez sąd odwoławczy, ponieważ ponownie rozpoznając sprawę sąd I instancji jest związany jego stanowiskiem? Czy jednak reguła ne peius nie zakazuje podważenia uchylenia w apelacji, a wyrok kasatoryjny nie może być rozumiany jako uszczuplenie praw oskarżonego?
postanowienie Sądu Najwyższego z 2 lutego 2022 r. (III KS 1/22)
Zapatrywania prawne i wskazania sądu odwoławczego co do dalszego postępowania są wprawdzie wiążące dla sądu, któremu sprawę przekazano do ponownego rozpoznania, jednakże wskazania te nie mogą dotyczyć sposobu oceny poszczególnych dowodów, a jedynie mogą odnosić się do dowodów i innych czynności, które powinny być przeprowadzone lub okoliczności, które należy wyjaśnić.
Sprawa dotyczyła dwojga działaczy Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony nad Zwierzętami (!), odpowiedzialnych za organizację i nadzór nad pastwiskiem, w którym przebywało 27 koników polskich, którzy nie zatrudnili osoby bezpośrednio zajmującej się dobrostanem zwierząt, co doprowadziło do skrajnego wyczerpania koników (i śmierci trzech sztuk). Prokurator zakwalifikował owo zaniechanie jako przestępstwo przestępstwo znęcania się nad zwierzętami (art. 35 ust. 1a uoz), jednak sąd I instancji nie podzielił tych argumentów i oskarżonych uniewinnił; ten wyrok został uchylony po apelacji prokuratora.
W skardze na ten wyrok wyroku obrońca zarzucił, iż takie orzeczenie oznacza uznanie sprawcy winnym przestępstwa przez sąd odwoławczy, a więc prowadzi do naruszenia zasady ne peius, nawet mimo nakazania przeprowadzenia całego przewodu sądowego od nowa.
art. 454 par. 1 kodeksu postępowania karnego
Sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono postępowanie.
Sąd Najwyższy przypomniał, że uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia może nastąpić wyłącznie w przypadku (i) wystąpienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej, (ii) przekonania, że oskarżony został błędnie uniewinniony, a także w przypadku (iii) konieczności przeprowadzenia przewodu na nowo w całości, rzecz jasna zawsze biorąc pod uwagę przywołane podstawy skargi. SN nie jest uprawniony do merytorycznej oceny materiału dowodowego, oznaczałoby to bowiem pogwałcenie kompetencji sądów powszechnych — w toku takiego postępowania uprawnienia SN ograniczone są do zbadania czy sąd odwoławczy prawidłowo zastosował art. 539a par. 3 kpk.
art. 442 par. 3 kodeksu postępowania karnego
Zapatrywania prawne i wskazania sądu odwoławczego co do dalszego postępowania są wiążące dla sądu, któremu sprawę przekazano do ponownego rozpoznania. Wskazania sądu odwoławczego co do dalszego postępowania mogą dotyczyć wyłącznie dowodów i innych czynności, które powinny być przeprowadzone, lub okoliczności, które należy wyjaśnić. Wskazania sądu odwoławczego nie mogą dotyczyć sposobu oceny poszczególnych dowodów.
W konsekwencji oznacza to, że wyrok kasatoryjny nie oznacza naruszenia zakazu pogarszania sytuacji oskarżonego w apelacji, o ile w wyroku II instancji pojawi się wyraźna wskazówka, że zdaniem sądu zachodzą przesłanki do skazania (por. „Kiedy uchylenie wyroku uniewinniającego narusza zakaz ne peius?”). Sytuacja taka nie uniemożliwia sądowi I instancji dokonania własnej oceny dowodów (w tym także takiej, która doprowadzi do ponownego wydania wyroku uniewinniającego), albowiem jest on bowiem związany wyłącznie przedstawioną wykładnią prawną, ale nie oceną dowodów.
Obowiązkiem sądu odwoławczego jest natomiast przedstawić swoje stanowisko, ponieważ musi uzasadnić przyczyny, dla których zdecydował się uchylić orzeczenie (art. 457 par. 3 kpk) — jeśli przesłanką jest przekonanie, iż sprawca powinien być uznany winnym zarzucanego przestępstwa, to pogląd taki powinien wyrazić w uzasadnieniu swego wyroku.
W ocenie Sądu Najwyższego oznacza to, że zarzuty wysunięte wobec zaskarżonego orzeczenia były nieprawidłowe, zatem skarga na wyrok kasatoryjny została oddalona.